De Muële van d’r Vrösch

Aan de Gatestraat staat een voorname hoeve uit lang vervlogen tijden. Een smeedijzeren uithangbord met vergulde korenaren, een meelschep en een molensteen siert de gevel. Het herinnert aan de graanmolen en meelhandel die een zekere Herman Vrösch hier in de vroege 20e eeuw uitbaatte. De hoeve werd toen ‘De Muële van d’r Vrösch’ genoemd. Het molenwerk, aangedreven door een motor, is nog steeds aanwezig. De vroegst bekende hoevebewoners zijn de welgestelde Reinier Keibetz en zijn vrouw Maria Catharina Panhuisen. In 1754 leent Keibetz het enorme bedrag van 1700 rijksdaalders, vermoedelijk voor de verbouwing van 1760. Na een mogelijke wijziging in 1810 krijgt de hoeve zijn huidige opzet.

Naast boer is Reinier Keibetz ook nog tolheffer, een soort douanebeambte. Dat komt door de strategische ligging van de hoeve. In de 18e eeuw hoort Nieuwenhagen namelijk bij het Staatse Land van Valkenburg, geregeerd door de Staten-Generaal. In deze oosthoek is het territorium erg smal. Het ligt ingeklemd tussen de Oostenrijkse Heerlijkheid Schaesberg en het Oostenrijkse Land van ’s-Hertogenrade. Wie over de Hoogstraat door Staats Nieuwenhagen reist, passeert dus twee keer een landsgrens en komt altijd langs de hoeve van Keibetz. Bij hem moet de tol voor passerende voertuigen worden betaald. Hetzelfde geldt voor de invoerrechten van bier, graan en vee. Door deze situatie zal het nabijgelegen kruispunt Gatestraat/Hoogstraat nog heel lang de bijnaam ‘à Kantoeër’, oftewel ‘aan het (grens)kantoor’ dragen. Als Oostenrijks eiland in het Staatse land van Valkenburg heeft ook Schaesberg een eigen grenskantoor. Het is ondergebracht in een herberg op de Lichtenberg. In de eerste helft van de 18e eeuw wordt deze uitgebaat door Frans Dirk Dortant. Naast bierbrouwer is hij ‘licentmeester’ van keizer Karel VI van Oostenrijk.