De Heilige Michaël

In het hart van ’t Eikske stond de Heilige Michaël. Het markante kerkgebouw dateerde uit 1956 en was ontworpen door de Kerkraadse architect Joseph Fanchamps. Het was een vroeg voorbeeld van de moderne kerken die Fanchamps voor de naoorlogse Mijnstreek heeft ontworpen. De constructie bestond uit een met baksteen en mijnsteen opgevuld betonskelet, onder een dak van halfronde betonschalen. De losstaande klokkentoren had een open betonskelet, ingeklemd tussen twee zijmuren van mijnsteen. Vanbinnen was de kerk bekleed met mergel. Daglicht viel naar binnen door een reeks ronde vensters hoog in het schip en twee grote raampartijen ter hoogte van het priesterkoor. In het schip hingen kruiswegstaties van de hand van Walter van Hoorn. Het teakhouten kruis en corpus op het priesterkoor was gemaakt door een onbekende Javaanse kunstenaar. Vanwege het teruggelopen kerkbezoek sluit de Heilige Michaël in 2012 zijn deuren. Een herbestemming voor het gebouw wordt niet gevonden. Bovendien zou er sprake zijn van ernstige betonrot. In 2019 wordt de kerk definitief aan de eredienst onttrokken. Het kerkbestuur verkoopt de grond aan een ontwikkelaar die op de plaats van het gebouw een woonzorgcomplex wil realiseren. In december 2022 wordt de Heilige Michaël gesloopt. Terwijl de grijper zijn tanden in de klokkentoren zet en daarbij de klokkenstoel raakt, luidt een van de klokken onverwachts en voor de allerlaatste keer.

Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de Mijnstreek met een nieuwe bevolkingsexplosie te maken. Het zijn de jaren van de Wederopbouw en de babyboom. In mijnwerkersbuurt ’t Eikske staat de bouw van maar liefs 240 woningen gepland. Zoveel nieuwe zielen vraagt om een nieuwe parochie en een eigen kerk. In 1949 geeft monseigneur Lemmens zijn goedkeuring voor het oprichten van de ‘Heilige Aartsengel Michaël’-parochie. Kapelaan J.M. Tummers, sinds 1936 werkzaam in Schaesberg, benoemt hij tot bouwpastoor. Tummers gaat voortvarend aan de slag en zegent op kerstavond 1950 een noodkerk in. In november 1954 gaan de eerste bouwwerkzaamheden voor de nieuwe kerk van start. De zomer daarop wordt de ceremoniële eerste steen gelegd, met het opschrift ‘Christus is de hoeksteen, 19-6-1955’. Om de bouwkosten te drukken, stellen de mijnen 480 m³ mijnsteen ter beschikking. Het kerkbestuur draagt letterlijk zijn steentje bij door dit bouwmateriaal eigenhandig naar de bouwplaats te brengen. Het gebruik van mijnsteen geeft de Heilige Michaël een karakteristiek uiterlijk, maar heeft ook een grote symbolische waarde. ’t Eikske is immers een mijnwerkersbuurt en de mijnwerkers hebben de stenen zelf naar boven gebracht tijdens hun zware arbeid in de mijn. In het voorjaar van 1956 is de Heilige Michaël af. Op 16 juni volgt de plechtige inwijding.

De zijbeuken, sacristie en klokkentoren van de Heilige Michaël zijn opgetrokken uit mijnsteen. Wie de grillige zandsteenbrokken goed bekijkt, ontdekt hier en daar vreemde, ronde gaten. Die gaten herinneren aan de wijze waarop het gesteente is losgemaakt. In de jaren ’50 doen de mijnwerkers dat al lang niet meer met pikhouwelen. Wanneer een mijnsteenlaag de aanleg van een nieuwe mijngang hindert, boren zij in een vast patroon diepe gaten in het gesteente. Die gaten worden opgevuld met springstof. Dat is het werk van de zogenaamde schiethouwer. Als de gaten gevuld zijn, brengt hij de ontstekingen aan en dicht hij elk gat af met een kleiprop. Vervolgens wordt de springstof op een veilige afstand tot ontploffing gebracht. Op die manier wordt in één keer een hele laag gesteente weg geblazen. Wat over blijft, zijn de brokken mijnsteen. De gaten die zij bevatten, zijn de doorsnedes van de geboorde schietgaten. Via lange transportbanden wordt de mijnsteen afgevoerd, om uiteindelijk op  bovengrondse mijnsteenbergen te eindigen.

Zondag 3 december 1961 is een bijzondere dag voor parochie ’t Eikske. Ondanks het gure weer verzamelen de parochianen zich in grote getale aan de rand van hun wijk. Vooraan, met cilinderhoeden op hun hoofden, staan burgemeester Prick van Schaesberg, twee wethouders en de gemeentesecretaris. Vanuit het dekenaat Schaesberg heeft deken Mertens zich bij de hoge heren gevoegd. Ook fanfare St. Michaël, schutterij St. Hubertus en drumband Frederik van Schaesberg zijn present. Het bonte gezelschap is aangetreden voor één man: Ed Miedema, de opvolger van pastoor Tummers. Vandaag wordt hij feestelijk onthaald in zijn nieuwe parochie. Na de nodige toespraken en een defilé van alle verenigingen, trekt de nieuwe parochieherder naar zijn kerk. Bij de plechtige installatie spreekt deken Mertens het vertrouwen uit dat ’t Eikske zich onder de bezielende leiding van pastoor Miedema zal ontwikkelen tot een goed lid onder de parochies van het dekenaat Schaesberg. Daar zullen meerdere geestelijken al gauw anders over denken. Miedema staat niet boven maar tussen zijn parochianen. Door zijn moderne opvattingen, vernieuwingsdrang, democratische aanpak en antiautoritaire karakter botst hij regelmatig met de gevestigde orde binnen de katholieke kerk. In 1966 barst de bom. Bisschop Moors beschuldigt Miedema van grove overtredingen, zoals het zelfstandig benoemen van een kerkmeester, de afwijkende manier waarop hij het geloof viert tijdens de kerkdienst, het sluiten van gemengde huwelijken tussen katholieken en niet-katholieken zonder dispensatie van het bisdom, het niet collecteren in de kerk en het voor andere priesters onmogelijk maken om ongehinderd hun werk te doen. Miedema noemt de beschuldigingen deels verzonnen en deels zwaar overtrokken. Hij eist bewijzen en noemt deken Mertens en aanverwante collega’s leden van de Sicherheitsdienst. Nadat bemiddeling op niets uitloopt en Miedema weigert te vertrekken, stelt het bisdom hem een ultimatum. Hij heeft tot 20 februari 1968 om te kiezen voor ontslag óf voor een functie elders, op voorwaarde dat hij het gezag van het bisdom erkent en zich naar de officiële richtlijnen schikt. De kranten staan er vol mee. Miedema legt zijn lot in handen van de parochieraad, die hem adviseert te blijven. Een overweldigende meerderheid van de parochianen vindt dat hij een ‘wijs en bewonderenswaardig’ beleid voert. Miedema besluit te blijven. Wanneer hij in een overvolle kerk belooft dat hij zijn gemeenschap niet zal verlaten, krijgt hij een staande ovatie. Het bisdom ontslaat hem als pastoor van ’t Eikske en benoemt een opvolger. Miedema sticht zijn eigen ‘streekparochie’, een van de eerste van Nederland, die buiten de bisschop van Roermond om opereert. Zijn kerkdienst vindt niet langer plaats in de Michaëlkerk, maar in gemeenschapshuis ’t Eikske. Door uitspraak van de rechter mag Miedema wel in de pastorie blijven wonen. En zo dient hij zijn streekparochie tot zijn pensioen in 1978. Tot verbazing van velen trouwt hij begin 1979 met muzieklerares Gonnie Hermens. Kort daarna treedt ook zijn opvolger Cor van der Spek in het huwelijk. Een getrouwde priester is onverteerbaar voor het bisdom en bisschop Gijsen besluit zowel Van der Spek als Miedema te excommuniceren. Daarmee worden zij volledig uit de kerk gestoten, maar daar liggen beide heren niet wakker van. In 1994 maakt bisschop Wiertz de excommunicatie ongedaan, maar dat maakt Miedema niet meer mee. Op 28 augustus 1985 overlijdt de 72-jarige oud-pastoor in zijn woonplaats Haelen. De uitvaart vindt plaats in het gemeenschapshuis van streekparochie ’t Eikske.